Không tưng bừng rộn rã như những ca khúc Giáng sinh khác, Giáo đường im bóng của nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ phảng phất chút hoài niệm xa vắng, chút đượm buồn vương vất ; “Nhớ tới đêm đầy ánh sáng. Hương trong gió tràn mênh mang. Giây phút như ngừng thôi rơi. Tiếng kinh muôn lời. Dáng xinh xinh bao tiên kiều, quỳ ngân thánh kinh ban chiều. Trong giáo đường đêm Noel ấy, ngàn đời tôi mến yêu… Tiếng Amen đều âm u. Hòa theo gió đêm thu, làm xao xuyến tâm hồn quá. Thời khắc mơ…”. Sở dĩ ca khúc này có cái “hơi nhạc” buồn buồn như vậy là bởi nó được viết cho một chuyện tình.
Câu chuyện bắt đầu vào một đêm tháng 5 năm 1938 tại thành phố Nam Định. Lúc ấy chàng trai Hà Nội tên Nguyễn Thiện Tơ mới 17 tuổi, được phong trào Hướng đạo sinh mời về thành Nam biểu diễn trong một đêm văn nghệ từ thiện quyên tiền giúp người nghèo.
Xin được “mở ngoặc” trước để giải thích tại sao một thanh niên mới 17 tuổi mà đã được mời biểu diễn âm nhạc : Nguyễn Thiện Tơ sinh năm 1921 tại số 22 Rue Charron, Hà Nội (nay là số 22 Mai Hắc Đế, và gia đình nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ hiện vẫn cư ngụ ở đó). 12 tuổi, cậu bé Nguyễn Thiện Tơ theo học Guitar Hawaine (Hạ uy cầm) với thầy Trần Đình Khuê, học được 3 tháng đã được vinh dự biểu diễn cùng thầy trên Đài phát thanh Péninière của Pháp, đặt gần trường Bưởi. Được một thời gian, cậu chuyển sang học guitar với ông thầy người Pháp tên là Benito, cùng học đàn với cậu còn có Bạch Thái Chín (con của nhà tư bản Bạch Thái Bưởi). Do học phí của thầy Benito quá cao nên cậu đã cùng bạn bè lập nhóm nhạc Myosotis (cùng với Dương Thiệu Tước, Thẩm Oánh…) biểu diễn nhạc Tây tại sân Quần Ngựa hoặc rạp chiếu bóng Bạch Mai. Thính giả của họ hầu hết là người Pháp và thường rất nồng nhiệt tán thưởng những tiết mục của nhóm Nguyễn Thiện Tơ. Có thể nói, Nguyễn Thiện Tơ là thế hệ nhạc sĩ đầu tiên của Việt Nam sử dụng điêu luyện cả guitar gỗ lẫn guitar Hawaien. Chính vì khả năng đó nên dù tuổi đời còn trẻ, Nguyễn Thiện Tơ vẫn được nhiều người tìm đến học đàn. Trong số những học trò có người thành danh sau này như nhạc sĩ Dzoãn Mẫn, Nguyễn Văn Quỳ, và đặc biệt là nhạc sĩ tài hoa Đoàn Chuẩn…
Trở lại với đêm văn nghệ từ thiện kể trên, như là một “định mệnh” gắn liền với cuộc đời của Nguyễn Thiện Tơ khi có một người con gái thỏ thẻ nhờ anh lên hộ dây đàn. Tim chàng trai 17 tuổi như ngừng đập trước vẻ đẹp thanh thoát và ánh mắt “như có sóng” của nàng. Đêm đó, nàng ôm đàn banjo hát nhạc Pháp, còn chàng thì độc tấu Hạ uy cầm và Tây ban cầm… Dọ hỏi, chàng biết nàng tên là Vũ Hà Tiên, hoa khôi của một xứ đạo thành Nam. Từ đó, thỉnh thoảng họ có gặp nhau hoặc viết thư thăm hỏi. Nguyễn Thiện Tơ yêu thầm mà không dám nói bởi sự khác biệt tôn giáo và cả xa cách về địa lý (Hà Nội – Nam Định). Tuy vậy, mỗi khi có dịp về Nam Định thì chàng nhạc sĩ trẻ lại đưa nàng đi lễ chiều và mình thì đứng bên cửa sổ nhà thờ nghe hát thánh ca. Chính những điều tưởng như vụn vặt ấy đã đem tình yêu đến với hai tâm hồn tuổi trẻ…
Nhưng rồi, “ngày vui ngắn chẳng tày gang”, cha mẹ nàng cương quyết không gả con cho một người ngoại đạo. Trong những ngày tháng tuyệt vọng, Nguyễn Thiện Tơ đã trút tâm sự với người bạn thân là nhà thơ Phi Tâm Yến và người này đã viết bài thơ Giáo đường im bóng cho chàng nhạc sĩ 17 tuổi dùng những nốt nhạc trang trải nỗi lòng qua sáng tác đầu tay.
Ở Giáo đường im bóng có một không gian u uẩn và “đôi mắt huyền” của Vũ Hà Tiên luôn là nỗi ám ảnh khôn nguôi : “…Thánh giá xa vời lắm, với tiếng chuông chiều ngân. Hồn thánh thót mưa dầm buồn tới âm thầm. Nơi giáo đường im bóng tôi thầm mong ngóng. Đắm đuối trên làn sóng mắt nàng huyền mơ… Tới chốn xưa nàng vắng bóng. Tôi mơ mắt huyền nhung trông…”.
Cô tiểu thư xứ đạo thành Nam Vũ Hà Tiên nhận được bản nhạc và cảm được cái tình sâu nặng của chàng nên trở nên cương quyết : “Mẹ bảo lấy anh thì không cho vàng bạc, nữ trang. Tôi trả lời rằng con có thể sống mà không có vàng bạc nhưng không thể sống thiếu anh ấy !”, bà kể.Và rồi họ đã cùng nhau vượt qua những nghịch cảnh khắc nghiệt để có một đám cưới vào năm 1944. Có một chi tiết khá thú vị, theo nhạc sĩ Phạm Duy thì hồi ấy nhạc sĩ Lê Thương cũng đã yêu thầm cô gái xứ đạo thành Nam này và đã sáng tác ca khúc Nàng Hà Tiên.
Về sau, ông bà Nguyễn Thiện Tơ vẫn sống ở căn nhà số 22 phố Mai Hắc Đế – Hà Nội (căn nhà được xây dựng từ năm 1930, và Giáo đường im bóng đã ra đời trong căn nhà này). Ông bà có tới 8 người con và cháu chắt đầy nhà. Và mỗi dịp Noel, ông bà vẫn đưa nhau đi lễ… Bà Vũ Hà Tiên, mất ngày 04.10. 2013, thọ 95 tuổi.
Chẳng biết trong Đêm Thánh này, trong ngôi nhà đầy ắp kỷ niệm đó, người nhạc sĩ xưa nay đã thượng thọ có còn “Nhớ tới đêm đầy ánh sáng. Hương trong gió tràn mênh mang…Tôi tiếc thời tươi sáng trôi cùng năm tháng. Trí óc âm thầm nhớ mắt nàng huyền mơ…”.
HÀ ĐÌNH NGUYÊN
Nguồn tin: Báo Công Giáo & Dân Tộc