Tông Huấn Amoris Laetitia, nhằm tổng kết gần ba năm tham vấn với người Công Giáo ở các nước trên thế giới và hai Thượng Hội Đồng Giám Mục về Gia Đình, đề cao giáo lý truyền thống của Giáo Hội Công Giáo, nhưng mời gọi tính linh hoạt trong việc áp dụng những giáo huấn Công Giáo.
Amoris Laetitia là một văn bản dài, trải dài trên 260 trang và xem xét hôn nhân và cuộc sống gia đình từ một loạt các quan điểm mục vụ. Hầu hết những người đọc Tông Huấn này muốn tìm ra ngay lập tức câu trả lời cho câu hỏi đã được đặt ra trong nhiều tháng qua: đó là liệu Đức Giáo Hoàng sẽ mở cửa cho người Công Giáo ly dị và tái hôn được rước lễ hay không. Các dòng tít lớn mâu thuẫn với nhau trong các báo cáo được tung ra trên truyền thông thế tục cho thấy câu trả lời cho câu hỏi đó không phải là hoàn toàn rõ ràng.
Trong thực tế, Đức Thánh Cha Phanxicô cố tình tránh một câu trả lời dứt khoát cho câu hỏi này, và cho rằng “không phải tất cả thảo luận về các vấn đề giáo lý, đạo đức, hay mục vụ cần phải được giải quyết bằng biện pháp can thiệp của huấn quyền.” Thay vào đó, ngài kêu gọi các mục tử hướng dẫn các cặp vợ chồng thông qua một sự phân định tình trạng của họ, giúp họ “phát triển trong đời sống ân sủng và bác ái, trong khi tiếp nhận sự giúp đỡ của Giáo Hội đến cùng.” Trong một chú thích Đức Thánh Cha nói thêm: “trong một số trường hợp, điều này có thể bao gồm sự giúp đỡ của các bí tích”
Đức Thánh Cha viết tiếp rằng “Khi suy nghĩ rằng tất cả mọi thứ là đen hoặc trắng, đôi khi chúng ta đóng kín con đường của ân sủng và sự tăng trưởng, và ngăn cản con đường thánh hóa là điều tôn vinh Thiên Chúa”. Sau đó, ngài cho biết thêm: “Tôi thông cảm với những ai yêu thích một sự chăm sóc mục vụ nghiêm ngặt hơn trong đó không có chỗ cho sự nhầm lẫn. Nhưng tôi thật sự tin rằng Chúa Giêsu muốn một Giáo Hội chú tâm đến sự tốt lành mà Chúa Thánh Thần gieo giữa sự yếu đuối của con người. ”
Amoris Laetitia không đưa ra nhiều chỉ dẫn cho các mục tử biết nên áp dụng hướng dẫn này như thế nào. Khi nhấn mạnh tính linh hoạt, Đức Thánh Cha viết: “tại mỗi nước hoặc miền có thể tìm kiếm những giải pháp hợp với văn hóa hơn, chú ý đến những truyền thống và những thách đố địa phương. Thực vậy, các nền văn hóa rất khác nhau và mỗi nguyên tắc chung (…) cần được hội nhập vào văn hóa địa phương, nếu muốn được tuân giữ và áp dụng”
Đặt trọng tâm nơi tình yêu hôn nhân
Khách quan mà nói, thảo luận của Đức Thánh Cha về việc cho người Công Giáo đã ly dị và tái hôn chỉ chiếm một phần nhỏ trong Tông Huấn Amoris Laetitia. Mặc dù nhấn mạnh tính linh hoạt mục vụ trong suốt Tông Huấn, Đức Thánh Cha không đi sâu vào việc tranh cãi này cho đến đoạn # 291.
Đức Thánh Cha Phanxicô minh định rằng trong đầu ngài, chủ đề quan trọng nhất của Tông Huấn này là sự thảo luận của ngài về vẻ đẹp của tình yêu hôn nhân, trong các “chương trọng tâm” của Tông Huấn này, là các chương 4 và 5 của 9. Trong một suy tư dài và sâu xa về lá thơ ca ngợi đức mến của Thánh Phaolô (“Đức mến thì nhẫn nhục, hiền hậu,…” 1 Cor 13) Đức Thánh Cha đưa ra một linh đạo khôn ngoan và một lời khuyên thực tế mà ngài khuyến khích các linh mục đưa ra cho đàn chiên của các ngài. Ngài tiếp tục bằng cách giải thích làm thế nào các gia đình, dựa trên hôn nhân và được nuôi dưỡng bởi các bí tích, nên cung cấp cả hai thứ hỗ trợ, cả về vật chất lẫn tinh thần không chỉ cho các thành viên trong gia đình mà thôi, nhưng cho cả những người láng giềng và xã hội nói chung.
Để hỗ trợ các gia đình trong nỗ lực đó, Đức Thánh Cha kêu gọi một chương trình mục vụ mạnh mẽ và nhất quán về cuộc sống gia đình, bắt đầu với sự chuẩn bị tốt hơn cho cuộc sống hôn nhân bí tích – nhưng chắc chắn không chỉ giới hạn trong việc chuẩn bị ấy mà thôi. Giáo Hội nên giúp các cặp vợ chồng lớn lên trong tình yêu thương và sự thánh thiện sau đám cưới của họ, đặc biệt là trong những năm đầu của cuộc hôn nhân. Ngài kêu gọi các mục tử tích cực tìm kiếm sự giúp đỡ của các cặp vợ chồng lớn tuổi hơn trong việc giúp đỡ những người trẻ, trong nỗ lực để xây dựng “một phương pháp sư phạm của tình yêu.”
Khẳng định Giáo lý truyền thống
Ngay từ đầu Tông Huấn Amoris Laetitia, Đức Thánh Cha Phanxicô giải thích rằng ngài cảm thấy bắt buộc phải viết một văn bản dài trước “hoa trái phong phú của Thượng Hội Đồng trải dài trong hai năm,” nhằm giải quyết một loạt các chủ đề.
Đức Giáo Hoàng nhận xét: “Do đó, tôi không khuyên bạn nên đọc vội vã văn bản này”. Lời khuyên này của Đức Giáo Hoàng đã bị bỏ qua bởi hàng trăm những bình luận viên, là những người đã tung ra những lời bình phẩm cực đoan chỉ một giờ sau khi Tông Huấn được công bố.
Tài liệu của Đức Giáo Hoàng được viết rất thận trọng, với gần 400 chú thích; cùng với các thánh, các thần học gia, và các Nghị Phụ trong Giáo Hội, Đức Thánh Cha cũng trích dẫn các nhà thơ, nhà văn, nhà tâm lý học, và cả các chính trị gia như Jorge Luis Borges, Octavio Paz, Erich Fromm, và Martin Luther King. Báo cáo chính thức được đưa ra bởi Thượng Hội Đồng Giám Mục về Gia Đình tháng Mười năm ngoái đã phê bình rằng các giám mục hầu như bỏ qua Familiaris Consortio và “thần học thân xác” của Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô II. Amoris Laetitia tham chiếu thường xuyên đến hai tài liệu này.
Đức Thánh Cha Phanxicô cũng đề cao thông điệp Humanae Vitae của Đức Giáo Hoàng Phaolô VI khi viết trong tài liệu mới rằng mỗi hành động của tình yêu hôn nhân phải được hướng đến việc truyền sinh. Ngài nhấn mạnh “Do đó, không có hành động sinh dục của vợ chồng có thể từ chối ý nghĩa này, ngay cả đôi khi vì những nguyên nhân khác nhau, trong thực tế nó có thể không phải luôn luôn tạo ra một cuộc sống mới”.
Đương nhiên Đức Giáo Hoàng cũng cực lực lên án việc phá thai: “Ở đây tôi cảm thấy thật khẩn thiết phải nói rằng nếu gia đình là cung thánh của sự sống, nơi cuộc sống được hình thành và được chăm sóc, thì thật là một mâu thuẫn khủng khiếp khi nó trở thành một nơi mà cuộc sống bị từ chối và bị phá hủy.”
Và trong khi khẳng định rằng người đồng tính không thể là đối tượng của bất sự kỳ thị nào, Đức Thánh Cha Phanxicô minh nhiên đề cao hôn nhân như là một sự kết hợp giữa một người nam và một người nữ, và hoạt động tình dục ngoài hôn nhân là vô đạo đức.
Đức Thánh Cha Phanxicô dạy rằng một sự hiểu biết đúng đắn về hôn nhân và tính dục con người là rất quan trọng để phục hồi sức khỏe cho xã hội đầy nhiễu nhương của chúng ta. Ngài nhận xét rằng trong thế giới phương Tây cách riêng, xã hội thế tục thường thể hiện thái độ thù địch đối với các lý tưởng Kitô giáo về hôn nhân, và ngài khẳng định rằng Giáo Hội phải nêu cao những lý tưởng đó thậm chí khi phải can đảm chống lại các áp lực công cộng này. Tuy nhiên, một lần nữa ngài nhấn mạnh sự cần thiết cho sự linh hoạt trong việc đưa ra các thông điệp Tin Mừng:
“Là Kitô hữu, chúng ta khó có thể ngừng ủng hộ hôn nhân chỉ đơn giản là để tránh việc chống lại những trào lưu đương đại, hoặc vì một mong muốn a dua theo thời trang hay một cảm giác bất lực khi đối mặt với những yếu đuối đạo đức nhân sinh. Chúng ta sẽ đánh mất đi khỏi thế giới này các giá trị mà chúng ta có thể và phải trao ban. Thật là vô nghĩa khi chỉ đơn giản là chỉ trích các tệ nạn ngày nay, như thể làm thế có thể thay đổi được mọi thứ. Cũng là vô dụng khi cố gắng áp đặt các quy định bởi một quyền bính cứng rắn. Những gì chúng ta cần là một nỗ lực trách nhiệm và quảng đại hơn để trình bày những lý do và những động lực cho việc xiển dương hôn nhân và gia đình, và qua đó giúp những người nam nữ ngày nay đáp lại ân sủng Thiên Chúa.”
(Đặng Tự Do, VCN 08.04.2016)