Nhiều học giả quốc tế đang chờ đợi Tòa Thánh mở Văn khố thời Đức Giáo Hoàng Piô 12 từ ngày 2-3-2020 sắp tới. Đâu là những hy vọng khám phá những điều mới qua việc mở Văn khố này? Cha Peter Gumpel SJ tìm cách trả lời.
Trong 3 tuần nữa, ngày 21-2 sắp tới, Tòa Thánh sẽ tổ chức một ngày học hỏi để chuẩn bị cho việc mở Văn khố Tòa Thánh, triều đại ĐGH Piô 12, từ ngày 2 tháng 3 tới đây 2020, cho các học giả nghiên cứu.
Từ lâu các học giả, đặc biệt là người Do thái, vẫn yêu cầu Tòa Thánh mở văn khố cho các chuyên gia nghiên cứu. Họ đặc biệt quan tâm đến vai trò của ĐGH Piô 12 từ 1939 đến 1945 trong cuộc bách hại của Đức quốc xã đối với người Do thái.
Chuẩn bị mở Văn Khố Tòa Thánh
Ngày 4-3 năm 2019, chính ĐTC Phanxicô đã thông báo việc mở Văn khố triều đại Đức Piô 12 trong buổi tiếp kiến dành cho 75 người thuộc ban giám đốc, các nhân viên và cộng tác viên của Văn khố Vatican. Ngài cũng cám ơn họ vì đã làm việc vất vả trong 12 năm qua để chuẩn bị cho việc mở văn khố vừa nói.
Ngày học hỏi 21-2 sắp tới sẽ diễn ra tại Giáo hoàng Học viện Augustianum gần Vatican, và sau khi ĐHY Pietro Parolin, Quốc vụ khanh Tòa Thánh, khai mạc, các vị giám đốc của nhiều Văn khố sẽ trình bày về các hoạt động để chuẩn bị việc mở Văn khố. Cùng được mở từ ngày 2-3 tới đây, ngoài văn khố của ĐGH, còn có Văn khố của Phủ Quốc vụ khanh, Bộ giáo lý đức tin, và Bộ truyền giáo, Bộ các Giáo Hội Công Giáo Đông phương, Cơ quan bảo trì và quản lý Đền thờ Thánh Phêrô (Fabbrica di San Pietro).
Theo thông lệ, việc mở Văn khố Tòa Thánh được tiến hành theo từng triều đại Giáo Hoàng. Vì thế, hiện thời chỉ có Văn khố triều đại ĐGH Piô 11 từ năm 1922 đến 1939, được mở ra hồi năm 2006. Và theo nguyên tắc chỉ mở văn khố 70 năm sau khi ĐGH qua đời, nên lẽ ra Văn khố thời Đức Piô 12 chỉ được mở ra từ ngày 8-10 năm 2028, nhưng ĐTC Phanxicô đã quyết định cho mở trước 7 năm rưỡi.
Các học giả nóng lòng chờ đợi
Chắc chắn nhiều sử gia và những nhà nghiên cứu hồi hộp chờ đợi ngày 2-3 sắp tới. Như Ông Frank Kleinehagenbrock, Giám đốc điều hành Ủy ban về lịch sử hiện đại ở thành phố Bonn bên Đức, nói với hãng tin Công Giáo Đức KNA ngày 22-8 năm ngoái rằng: “Người ta đặc biệt quan tâm mong đợi việc mở Văn khố Tòa Thánh và chờ xem, ngoài những điều chúng ta đã biết cho đến nay, có thêm những điều mới do việc mở Văn khố này hay không”.
Tranh luận về vai trò Đức Piô 12
Sau thế chiến thứ II, chính phủ Israel, trong đó có bà thủ tướng Golda Meir, đã cám ơn ĐGH Pio 12 vì thái độ khôn ngoan, không công khai phê bình và chống đối Hitler, để khỏi làm cho tình trạng bách hại Do thái trở nên trầm trọng hơn. Nhưng sau đó, cũng có nhiều người Do thái phê bình sự im lặng thận trọng của Đức Piô 12.
Trước tình thế đó, khi chờ đợi thời điểm mở văn khố, Tòa Thánh đã cho xuất bản một bộ sách 12 cuốn, do các cha dòng Tên soạn thảo, trình bày những tài liệu trong Văn khố về lập trường của ĐTC Piô 12 và Giáo Hội Công Giáo trong thời thế chiến thứ 2. Một trong các chuyên gia dòng Tên cộng tác vào công trình này là cha Peter Gumpel, cũng là tường trình viên án phong chân phước cho ĐGH Piô 12. Với tư cách này, cha đã được đọc tất cả các tài liệu Văn khố liên quan đến vị Tôi Tớ Piô 12.
Nhận định của Cha Gumpel
Cha Gumpel, năm nay 97 tuổi (1923), cho biết dù ĐGH Biển Đức 16 và Phanxicô muốn cho mở văn khố thời ĐGH Pio 12 sớm hơn, nhưng lực bất tòng tâm: văn khố triều đại Đức Piô 12 có khoảng 16 ngàn tài liệu, trong đó có những văn kiện nhiều trang, chưa được sắp xếp. Các tài liệu ấy phải được chụp hình, xếp theo danh mục, và đặt theo quốc gia, giáo phận và người, làm sao để có thể tìm kiếm và nghiên cứu được. Nguyên danh mục các tên người cũng lên tới hàng chục ngàn tên. Thoạt đầu công trình sắp xếp tiến hành rất chậm, chỉ có 2 nhân viên văn khố phụ trách, sau đó nhân sự được tăng cường, và vì thế người ta có thể công bố sớm hơn, khoảng 7 năm rưỡi.
Không hy vọng có nhiều mới mẻ về thái độ Đức Piô 12
Cha Gumpel cho biết việc mở Văn khố chắc chắn sẽ cho thấy nhiều điều mới mẻ trong các lãnh vực quan hệ giữa Tòa Thánh và các nước, hoặc về đời sống Giáo Hội, nhưng cha không nghĩ rằng người ta sẽ biết thêm nhiều điều mới liên quan đến đời sống và hoạt động của Đức Piô 12, ngoài những người người ta đã biết cho đến nay. Cha nói: ”Trong tiến trình điều tra phong chân phước cho Đức Piô 12, các đồng nghiệp và tôi, trong tư cách là thỉnh nguyện viên án phong, chúng tôi đã được đọc các văn kiện mật của Vatican. Tập hồ sơ đúc kết, gọi là Positio, (chưa được công bố) dầy 3.500 trang đóng thành 6 cuốn, đủ để đáp ứng những đòi hỏi khoa học. Tất cả về cuộc sống của Đức Piô 12, tình trạng căng thẳng tại Italia, các hoạt động của Đức Piô 12 cho đến khi ngài qua đời được trình bày kỹ lưỡng với các văn kiện trưng dẫn, trong đó cũng có cũng lời cung khai của các chứng nhân gồm 98 người, từ các HY, cho đến các LM, giáo dân, các nhân viên, ký giả đã quen biết Người tại Berlin cũng như tại Italia, dĩ nhiên là chứng từ của nữ tu Pasqualina Lehnert, quản gia của Đức Piô 12. Họ tuyên thệ và trả lời. Cả các sách báo về Đức Cố Giáo Hoàng Piô 12 cũng được thẩm định.
Án phong chân phước cho Đức Piô 12
Về án phong chân phước cho vị Tôi Tớ Chúa Piô 12, hồi năm 2009, ĐTC Biển Đức 16 đã cho công bố nhìn nhận các nhân đức anh hùng của Người, nhưng cho đến này còn phải đợi một phép lạ được chứng thực, nhưng cho đến nay chưa có. Một số vụ khỏi bệnh đã được cứu xét, nhưng chưa được công nhận. Dầu sao phép lạ là điều có thể chuẩn chước. ĐGH Gioan 23 đã được phong thánh mà không cần có phép lạ.
Giáo Hội không sợ sự thật
Điều chắc chắn là, thái độ của Tòa Thánh về những vấn đề này đã được ĐTC bày tỏ trong buổi tiếp kiến các vị hữu trách và nhân viên Văn Khố Vatican ngày 4-3 năm 2019. Ngài nói: ”Giáo Hội không sợ lịch sử, trái lại Giáo Hội yêu mến lịch sử và muốn yêu mến hơn nữa. Vì thế với cùng lòng tín nhiệm của các vị Tiền Nhiệm, tôi mở và ủy thác cho các nhà nghiên cứu gia sản tài liệu này.”
Điều kiện để tham khảo Văn khố
Đức Cha Sergio Pagano, Giám đốc Văn khố Vatican, cho biết việc nghiên cứu tại Văn khố là điều miễn phí, được mở cho các học giả hội đủ điều kiện cần thiết, quan tâm thực hiện những nghiên cứu khoa học. Họ phải có ít là bằng cao học chuyên môn, 5 năm, hoặc các bằng cấp đại học tương đương. Đối với các giáo sĩ, cần có bằng cao học hoặc tiến sĩ.
Trần Đức Anh OP
(VaticanNews Tiếng Việt 01.02.2020)