Vào ngày Chúa nhật vừa qua, Đức Giáo Hoàng Phanxicô dùng từ “diệt chủng” để mô tả cuộc giết hại hàng loạt người Armenia cách đây 100 năm, làm dấy lên cơn thịnh nộ từ Thổ Nhĩ Kỳ, Thổ Nhĩ Kỳ chỉ trích gay gắt hạn từ này là “xa thực tế lịch sử”.
Vào ngày Chúa nhật vừa qua, Đức Giáo Hoàng Phanxicô dùng từ “diệt chủng” để mô tả cuộc giết hại hàng loạt người Armenia cách đây 100 năm, làm dấy lên cơn thịnh nộ từ Thổ Nhĩ Kỳ, Thổ Nhĩ Kỳ chỉ trích gay gắt hạn từ này là “xa thực tế lịch sử”.
Trong Thánh lễ long trọng tại Vương cung thánh đường Thánh Phêrô để đánh dấu một trăm năm cuộc giết hại người Armenia của Ottoman, Đức Phanxicô nói những vụ giết người này được “coi là ‘tội ác diệt chủng đầu tiên của thế kỷ 20’,” ngài trích dẫn một tuyên bố được ký bởi Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II và Thượng Phụ Armenia vào năm 2001.
Nhiều sử gia mô tả cuộc giết hại trong chiến tranh thế giới thứ nhất này như cuộc diệt chủng đầu tiên của thế kỷ 20, nhưng Thổ Nhĩ Kỳ đã kịch liệt bác bỏ những cáo buộc trên.
Thủ tướng Thổ Nhĩ Kỳ Ahmet Davutoglu bài bác Đức Phanxicô vì ý kiến “không thích hợp” và “một chiều”, nói rằng “đề cập đến nỗi buồn này một cách một chiều là không phù hợp đối với Đức Giáo Hoàng và thẩm quyền mà ông nắm giữ.”
Ankara tức giận cho biết họ triệu hồi đại sứ tại Vatican là Mehmet Pacaci, để tham vấn.
“Tuyên bố của Đức Giáo Hoàng là xa thực tế lịch sử và pháp lý, không thể chấp nhận được”, Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Mevlut Cavusoglu nói trên Twitter.
“Các chức sắc tôn giáo không phải là nơi để kích động sự oán giận và hận thù với những cáo buộc vô căn cứ,” ông nói thêm.
Trong khi Đức Phanxicô không sử dụng những từ ngữ riêng của mình để mô tả các vụ giết người này như là tội ác diệt chủng, thì đây là lần đầu tiên thuật ngữ này được nói công khai trong cuộc đại kết với Armenia của người đứng đầu Giáo hội Công giáo Rôma tại Vương Cung Thánh Đường Thánh Phêrô.
“Đó là một hành động rất dũng cảm để lặp lại rõ ràng rằng đây là một cuộc diệt chủng”, chuyên gia Vatican Marco Tosatti nói.
“Bằng cách trích dẫn lời Đức Gioan Phaolô II, ngài củng cố lập trường của Giáo Hội, làm cho vị thế Giáo Hội đứng trong vấn đề này trở nên rõ ràng,” ông nói thêm.
‘Vinh danh họ’
Đức Giáo Hoàng người Argentina đã mô tả về “cuộc tàn sát lớn và vô nghĩa này” và nói về nhiệm vụ “vinh danh họ, mỗi khi việc tưởng nhớ bị quên dần, điều này có nghĩa là sự xấu xa làm cho các vết thương mưng mủ”.
Người đứng đầu Giáo hội Công giáo Rôma đã bị áp lực phải sử dụng thuật ngữ “diệt chủng” công khai để mô tả cuộc tàn sát này, mặc dù có nguy cơ xa rời một đồng minh quan trọng trong cuộc chiến chống lại Hồi giáo cực đoan.
Trước khi trở thành giáo hoàng, Đức Jorge Bergoglio đã sử dụng từ này nhiều lần trong các sự kiện đánh dấu cuộc tàn sát này, kêu gọi Thổ Nhĩ Kỳ nhìn nhận các vụ giết người như vậy.
Khi là Giáo Hoàng, Đức Phanxicô được cho là đã sử dụng nó một lần trong một buổi triều yết riêng trong năm 2013 – ngay cả điều đó đã gây ra một phản ứng giận dữ từ Thổ Nhĩ Kỳ.
Armenia nói có đến 1,5 triệu người đã bị giết giữa các năm 1915 và 1917 lúc Đế chế Ottoman đang tan rã, và từ lâu đã tìm cách để đạt được sự công nhận quốc tế về các vụ thảm sát như tội diệt chủng.
Nhưng Thổ Nhĩ Kỳ bác bỏ các cáo buộc này, cho rằng 300.000 đến 500.000 người Armenia và như nhiều người Thổ Nhĩ Kỳ thiệt mạng trong cuộc xung đột dân sự khi người Armenia đứng lên chống lại những người cai trị Ottoman và đứng về phía quân xâm lược Nga.
Hơn 20 quốc gia, trong đó có Pháp và Nga, nhìn nhận các vụ thảm sát là tội ác diệt chủng.
Chuyên gia Vatican John Allen cho biết trước thánh Lễ rằng đối với Đức Phanxicô điều “thực sự táo bạo” để thực hiện là “tỏ ra kiềm chế”, tức là điều ngài có thể cảm thấy mình đạt được bằng cách thốt ra lời “diệt chủng”, nhưng chỉ khi trích lời vị tiền nhiệm người Ba Lan của mình.
‘Bị chặt đầu, đóng đinh và thiêu sống’
Khi Phanxicô thăm Thổ Nhĩ Kỳ, Tổng thống Recep Tayyip Erdogan trao cho ngài một hiệp ước theo đó ông sẽ bảo vệ các Kitô hữu ở Trung Đông, đổi lại Giáo Hội giải quyết việc bài Hồi giáo ở phương Tây, Allen cho biết – mô tả hiệp ước như là “một sự thay đổi cuộc chơi đầy tiềm năng”.
Trong năm 2014, Erdogan, sau đó thủ tướng, gửi lời chia buồn về những vụ giết hàng loạt lần đầu tiên, nhưng đất nước này vẫn đổ lỗi cho tình trạng bất ổn và nạn đói gây nên nhiều trường hợp tử vong.
Đức Giáo Hoàng nói hôm Chúa nhật về hai cuộc diệt chủng khác của thế kỷ 20 do “chủ nghĩa phát xít và chủ nghĩa Stalin gây ra “, trước khi nói đến các cuộc tàn sát gần đây ở Campuchia, Rwanda, Burundi và Bosnia.
“Dường như con người không có khả năng tạm ngưng đổ máu người vô tội,” ngài nói.
Các nạn nhân Armenian một thế kỷ trước là Kitô giáo và mặc dù các vụ giết người đã không công khai bị thúc đẩy bởi động cơ tôn giáo, Đức Giáo Hoàng so sánh với những người tị nạn Kitô giáo hiện đại chạy trốn chiến binh Hồi giáo.
Một lần nữa, Ngài nói đến ngày nay như là “một thời điểm của chiến tranh, một cuộc chiến tranh thế giới thứ ba đang diễn ra từng phần”, và dấy lên những “tiếng gào thét nghẹn ngào và bị lãng quên” của những người ” bị chặt đầu, đóng đinh, thiêu sống, hoặc buộc phải rời khỏi quê hương họ.”
“Hôm nay chúng ta cũng đang trải qua một loại tội diệt chủng được tạo ra bằng cách nói chung và tập thể lãnh đạm,” ông nói.
Watcher Vatican Marco Politi cho biết địa chỉ là điển hình của một vị giáo hoàng người “sử dụng ngôn ngữ mà không cần lo lắng quá nhiều về ngoại giao” và có mục đích là để “thúc đẩy cộng đồng quốc tế” để can thiệp vào cuộc bách hại hiện đại ngày nay. AFP