Thi sĩ Eliot đã viết: “Có những điều chúng ta không thể diễn tả nổi, nhưng không được phép câm lặng”. Tư tưởng này khá thích hợp để chúng ta khởi dẫn những suy tư về Thiên Chúa, trong cái nhìn Kitô giáo. Chúng ta có thể có những ý niệm khi nói về những vật thể trong vũ trụ này, nhưng Thiên Chúa không thuộc về thế giới vật lý đó.
Chúng ta không thể nghiên cứu về Thiên Chúa với những lập luận thuần lý, vì Ngài là một mầu nhiệm tuyệt đối. Vì vậy, khi chúng ta suy tư về Thiên Chúa, hoặc tìm hiểu những mạc khải liên quan đến Ngài, điều trước hết là chúng ta phải nhận thức được những giới hạn mong manh nơi những suy tưởng của đầu óc con người.
Tuy nhiên, chúng ta không thể hoàn toàn câm lặng. Thiên Chúa vẫn luôn là một mầu nhiệm. Chúng ta không thể thấu triệt Ngài bằng những suy nghĩ theo luận lý và khoa học, nhưng vẫn có thể trải nghiệm sự hiện diện linh thánh của Ngài bằng đức tin. Trong bài đọc thứ nhất của phụng vụ hôm nay, chúng ta nghe Môise tóm kết một huấn từ dài trong sách Đệ nhị luật. Môise nói với dân về Đức Chúa Giavê. Ngài không phải là một vị thần giống như các thần minh khác. Điều này dân Israel chưa hiểu. Sau này, khi trở về từ Babylon thoát kiếp lưu đầy, dân Do Thái mới dần dần hiểu ra chân lý. Chân lý đó là: Chỉ có một Thiên Chúa độc nhất. “Hôm nay, anh em phải biết và để tâm suy niệm điều này: Trên trời cao cũng như dưới đất thấp, chính Đức Chúa là Thiên Chúa. Ngoài Người ra không có thần nào khác nữa.”
Lẽ tất nhiên, Kitô giáo vẫn luôn khẳng định niềm tin độc thần này. Chỉ có một Thiên Chúa, Chúa của tổ phụ Abraham. Nhưng làm sao chân lý này lại được thấu triệt song hành với những mạc khải như “Ngôi Lời ở với Thiên Chúa và Ngôi Lời là Thiên Chúa (Jn 1,1); hoặc “Chúa là Thần Khí” (2C 3,17). Trong Tin mừng, Đức Giêsu sai các môn đệ ra đi rao giảng cho muôn dân và làm phép rửa cho họ nhân danh Cha, và Con và Thánh Thần (Mt 28,19). Công thức ban bí tích rửa tội mang chở mạc khải về mầu nhiệm một Thiên Chúa – ba Ngôi vị.
Làm cách nào chúng ta có thể dẫn giải về mầu nhiệm một Thiên Chúa với ba ngôi vị phân biệt như thế? Có phải ba ngôi là ba thực tại tách biệt và khác nhau nhưng đều có chung một bản tính? Trong Kinh thánh, chúng ta vẫn đọc thấy rằng “Chúa Cha sai Chúa Con, Chúa Con trao ban Thần Khí, Chúa Con tôn vinh Chúa Cha và Chúa Cha cũng tôn vinh Chúa Con. Sử dụng hạn từ “ngôi vị” để nói về ba ngôi dễ khơi dậy một sự chia tách. Tuy nhiên sự phân biệt ngôi vị, trong ý nghĩa tuyệt đối, vẫn luôn hàm ngậm tư tưởng độc thần: “Đức Chúa là Thiên Chúa độc nhất, ngoài người ra không có thần nào khác nữa”.
Có lẽ nhiều người suy nghĩ và cho rằng Thiên Chúa là hữu thể thần linh đơn nhất, là một Thiên Chúa, nhưng chúng ta có thể trải nghiệm sự hiện diện của Ngài qua ba dạng thức khác nhau. Suy nghĩ này giúp củng cố cho niềm tin độc thần, nhưng lại rất khó để quảng diễn về mầu nhiệm ba ngôi. Hơn nữa, tư tưởng này dễ bị đồng hóa với lạc thuyết Sabellian mà ngày nay nhiều người vẫn còn bị ảnh hưởng. Chúa Nhật lễ Ba Ngôi năm ngoái tôi được nghe một vị linh mục giảng trong thánh lễ. Ngài sánh ví mầu nhiệm Ba Ngôi như là chất thể nước với 3 dạng thức: dạng đá, dạng lỏng và dạng hơi. Cả ba dạng thức này khác nhau nhưng cũng chỉ là một chất thể duy nhất. Sau thánh lễ, tôi gặp vị linh mục và muốn nói với Ngài: “Thưa Cha, hình như cha là người theo lạc giáo, có phải không?” Nhưng nghĩ lại, tôi nói với Ngài: “Thưa Cha, bài giảng của Cha hôm nay tuyệt vời”. Giáo hội trong những kỷ nguyên đầu tiên đã tranh cãi khá nhiều suốt hằng bao thế kỷ về tín điều một Chúa Ba Ngôi, và cuối cùng đã xác tín một chân lý mà lý trí con người khó chấp nhận, hầu như không thể chấp nhận. Nhưng Giáo hội đã cố gắng bảo vệ những chân lý mạc khải về mầu nhiệm Thiên Chúa với hai khẳng định rõ rệt: Chỉ có một Thiên Chúa, và là Ba ngôi vị phân biệt.
Tín điều về Chúa Ba Ngôi là trung điểm linh đạo Kitô Giáo. Truyền thống chúng ta xem Chúa Thánh Thần như là một chân trời thiêng liêng để qua đó chúng ta đến với Đức Kitô phục sinh. Sống trong Thần khí sẽ đưa dẫn chúng ta đi vào sự gắn kết thân tình với Đức Giêsu. Chúng ta tin rằng Chúa Cha là nguồn mạch vô tận khởi sinh Chúa Con và Chúa Thánh Thần. Vì thế chúng ta vẫn đặt Chúa Cha vào chỗ tối thượng khi cầu nguyện. Chúng ta cầu nguyện cùng Chúa Cha qua Chúa Con và trong Chúa Thánh Thần.
Tín lý Ba ngôi nêu bật bản chất sâu xa của mầu nhiệm Thiên Chúa, đó chính là tình yêu. Khi có người đang yêu, đương nhiên cũng phải có người đang được yêu thương. Tình yêu kết dính cả hai bằng một năng lực sáng tạo. Tình yêu trao ban và làm phát sinh tình yêu (Chúa Cha yêu Chúa Con). Tình yêu làm tỏa lan và sẻ chia tình yêu (Chúa Cha và Chúa Con). Đồng thời, tình yêu làm khởi sinh một dòng suối sự sống (Chúa Thánh Thần). Tình yêu đối với Chúa Cha hiện lộ trong ta, và lôi kéo chúng ta đi vào sự thông dự mầu nhiệm cứu chuộc. Chúng ta biết về mầu nhiệm Ba Ngôi không phải bằng những diễn dịch trừu tượng của lý trí, nhưng bằng những trải nghiệm cụ thể về tình yêu Thiên Chúa dành trao cho chúng ta, được Chúa Thánh Thần khơi dậy trong sự kết hợp thần linh với Đức Giêsu. Mầu nhiệm Ba Ngôi là một chân lý chắc chắn, nhưng chúng ta đừng lẫn lộn với những suy diễn trừu tượng và mơ hồ. Nền tảng căn bản để chúng ta có thể cảm nhận mầu nhiệm này, chính là tình yêu và sự sống. Tình yêu và sự sống phát nguồn từ nơi Thiên Chúa.
Peter Feldmeier
Văn Hào, SDB chuyển ngữ