Sống đời thanh bần với tấm lòng thanh thoát

Khó nghèo tự nó không phải là một giá trị, nếu không muốn nói là một cái xấu cần đẩy lui, xa tránh. Thiếu thốn những nhu cầu tối thiểu, nghèo nàn tới mức cùng khổ, tới mức không thể sống cho xứng với phẩm giá người là điều xấu. Chủ trương sống khó nghèo không có nghĩa là chủ trương “bần cùng hoá” con người hay xã hội. Khó nghèo ở đây là một nhân đức giúp ta thoát khỏi cái vòng kềm toả của “đổi chác”, “chiếm hữu” hay “vụ lợi”, để đi vào quỹ đạo dâng hiến cách siêu thoát, quảng đại và vô vị lợi cho Thiên Chúa và tha nhân. “Bán hết những gì mình có để chia sẻ cho người nghèo” là một tình yêu dâng hiến vô vị lợi, không tìm danh lợi, vì “người nghèo” thì chẳng có gì đáp trả lại cho những tặng vật ta đưa cho họ, có chăng chỉ là tình thương mến mà thôi!

Quả thực, lời khấn khó nghèo là chứng tá về một tình yêu trao ban. Dù được diễn tả dưới hình thức nào thì cốt lõi của việc sống thanh bần cũng là một lối sống bước theo Chúa Kitô trong tâm tình bác ái, trao tặng tới mức “tự huỷ” vì anh em mình. Hiến chế Giáo hội vì thế đã liên kết lời khấn khó nghèo và vâng phục trong số 42d và coi đây là lối sống bác ái theo gương Chúa Kitô (GH 42d). Quả thực, khó nghèo chỉ là phương tiện nên trọn lành bao lâu gắn liền với đức ái[3]. Dưới khía cạnh mầu nhiệm, đó là một tình yêu luôn khao khát và tìm kiếm Thiên Chúa như là Đấng tuyệt đối, như là kho tàng đích thực của lòng mình. Dưới khía cạnh xã hội, đó là một tình yêu liên đới và chia sẻ dành cho anh em chị em mình, nhất là những người nghèo khổ[4].
 

Lời khấn khó nghèo là dấu chứng về sự giàu có đích thực chỉ có nơi Thiên Chúa, nơi kho tàng trên trời. Đó là thái độ sống phó thác vào Thiên Chúa và biết liên đới với người khác. Sắc lệnh Canh tân Dòng tu đã khéo léo đề cập tới khía cạnh của “khó nghèo tập thể” với những chỉ dẫn rằng “hãy làm chứng tập thể về khó nghèo” qua việc sẵn lòng chia sẻ của cải với Giáo hội, với các nhà khác của Hội Dòng cũng như những người túng thiếu (DT 13đ); đồng thời, khuyến cáo họ “hãy tránh mọi hình thức xa hoa trục lợi quá đáng (DT 13e)[5].

Người thánh hiến dám bỏ đi sự bảo đảm của vật chất là để nói lên lòng tín thác vào sự quan phòng của Thiên Chúa như một bảo đảm chắc chắn nhất. Người thánh hiến dám khước từ nhu cầu chiếm hữu để cho thấy Thiên Chúa mới là kho tàng đích thực, mới là “gia nghiệp” đáng cho chúng ta một đời gắn bó và đeo đuổi. Người thánh hiến tự nguyện sống nghèo khó để gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh cho một xã hội thiên về chiếm đoạt, hưởng thụ, trục lợi rằng: tiền bạc thay vì tạo nên hạnh phúc lại có thể lôi con người vào tròng nô lệ[9].

Vì vậy, đây chính là một sự khó nghèo “mở”, “khó nghèo Phúc Âm để phục vụ người nghèo” (TH 90), phản đối lại thói thờ tiền tài, thói dửng dưng vô cảm trước khổ đau túng thiếu, thói tiêu dùng của cải cách ích kỷ và hoang phí, hầu thể hiện một tình yêu ưu tiên dành cho người nghèo, cổ võ việc sử dụng của cải cách có trách nhiệm và trong tinh thần liên đới, đấu tranh chống lại bất công, hầu xây dựng một thế giới nhân đạo hơn (x. TH 90)[10].

Huấn thị Xuất phát lại từ Đức Kitô nhắc nhở các tu sĩ về trọng trách phục vụ người nghèo (XPL 35). Lãnh vực phục vụ của người thánh hiến là toàn thể thế giới, nhưng ưu tiên nhất vẫn là phục vụ những người nghèo khổ, về vật chất cũng như tinh thần như “thất vọng vì cuộc sống vô nghĩa, tình trạng nghiện ngập ma túy, sợ bị ruồng bỏ vì tuổi già hay vì bệnh tật, sống bên lề xã hội hay việc phân biệt đối xử trong xã hội.” (Ibidem). Phục vụ người nghèo cũng có nghĩa là bảo vệ và thăng tiến phẩm giá con người (XPL 35). Đây là nhiệm vụ hàng đầu của truyền giáo khi phải đối diện với một xã hội phi nhân hoá, nhẫn tâm chà đạp lên các quyền lợi của con người.

Trong bối cảnh đó, “với năng động của bác ái, tha thứ và hoà giải, những người thánh hiến đấu tranh cho công lý để xây dựng một thế giới mở ra những cơ hội mới và tốt hơn để cải thiện cuộc sống và phát triển cá nhân.” Huấn thị còn đưa ra chỉ dẫn cụ thể là “để việc tham gia đấu tranh đạt hiệu quả, cần phải có tinh thần của người nghèo, được thanh luyện khỏi tư lợi, sẵn sàng phụng sự hoà bình và bất bạo động với tinh thần liên đới và đầy lòng thương cảm đối với những ai khốn khổ”, ngay cả khi phải “sẵn sàng trả giá cho việc bách hại”.

Đó cũng là sứ mệnh phục vụ sự sống (XPL 38) qua việc “biểu lộ lòng thương xót của Đức Kitô” khi gần gũi, cảm thông cũng như tạo bầu khí nhân đạo và tin tưởng, để xoa dịu niềm đau nỗi khổ của các bệnh nhân, nhất là những bệnh nhân nghèo khổ và bị bỏ rơi; qua việc khéo léo trình bày những lý lẽ của lập trường Kitô giáo, để “giải thích và bảo vệ các giá trị bắt nguồn từ chính bản tính con người”, hầu đề cao sự ưu việt của hồng ân sự sống và mời gọi mọi người cùng góp tay xây dựng nền văn hoá sự sống.

Đó cũng là lờ mời gọi phục vụ “trong sự sáng tạo của đức ái” (XPL 36). Với ý thức rằng phục vụ trong tinh thần bác ái là “biểu lộ tình yêu Thiên Chúa cho thế giới”, người thánh hiến cần lưu tâm đến sự “trung thành có sáng tạo”, một sự sáng tạo “từng làm phát sinh hàng ngàn khuôn mặt bác ái và thánh thiện dưới các hình thái đặc thù”, một sự sáng tạo cần phải được tiếp nối dưới sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần để làm nảy nở những hình thái mới của tình yêu hầu đáp ứng các nhu cầu mới của thời đại, như đồng hành và đồng thân phận với người nghèo, người cao niên, người nghiện ngập, những người đau khổ vì bệnh Aids, những người tha hương đang gánh chịu mọi thứ cực hình vì sống trong hoàn cảnh đặc biệt, cảnh buôn bán phụ nữ và bắt trẻ em làm nô lệ (bị lạm dụng, bị ngược đãi, bị bỏ rơi hay bị cưỡng bức tòng quân…).

Huấn thị đi xa hơn khi mời gọi giải quyết “căn nguyên” hầu nhổ tận gốc gây ra cái nghèo: những mô hình xã hội bất công, tham vọng cá nhân hoặc phe nhóm, sự dửng dưng vô tâm của nhiều người, những cơ cấu tội ác… Hơn nữa, Huấn thị cũng không quên nhắc nhở các tu sĩ về tình liên đới, sự cộng tác với dân chúng, nhạy bén với thời cuộc và nhạy cảm với các vấn đề của dân chúng. Đồng thời, trong khi luôn gia tăng các sáng kiến, các tu sĩ cũng nên biết làm việc có phương pháp với những chương trình mục vụ và kế hoạch truyền giáo khoa học, để hành động một cách có trật tự và hiệu quả hơn là tùy tiện.
 
Kết luận: Chúng ta được mời gọi sống đức khó nghèo với một tấm lòng thanh thoát. Bằng việc giảm thiểu hay từ khước sở hữu vật chất, chúng ta muốn tuyên xưng sự gắn bó và lệ thuộc tuyệt đối của chúng ta vào Thiên Chúa, làm chứng về kho tàng đích thực và vĩnh cửu mai hậu và thể hiện một đức ái quảng đại, quên mình, với một tình yêu siêu thoát, tự do, rộng mở.
 
Gợi ý suy niệm: 

–       Chúng ta có thực sự sống khó nghèo theo Tin Mừng không? Trong tinh thần (khiêm tốn, nhỏ bé)? Trong thể chất (chừng mực, đơn sơ, chăm chỉ, bác ái)?
–       Chúng ta có chia sẻ với ý thức mọi thứ là quà tặng nhưng không? với thái độ khiêm tốn trung thành? với tình yêu thanh thoát và vô vị lợi?
 
 
LỜI NGUYỆN SIÊU THOÁT
 
Lạy Chúa Giêsu!
Giữa một thế giới chạy theo tiện nghi, hưởng thụ,
xin cho con biết bằng lòng với cuộc sống đơn sơ.
Giữa một thế giới còn nhiều người đói nghèo,
xin cho con đừng thu tích của cải.
Giữa một thế giới mà sự sống bị chà đạp,
xin cho con biết quý trọng phẩm giá từng người.
Giữa một thế giới không tìm thấy hướng sống,
xin cho con biết xây lại niềm tin. 
 
Lạy Chúa Giêsu, 
xin cho con cảm được cơn đói đang giày vò từng người,
xin cho con nghe được lời mời của Chúa: “Các con hãy cho họ ăn đi!”.
Ước gì chúng con dám trao tất cả những gì chúng con có cho Chúa, để Chúa trao tất cả những gì Chúa có cho chúng con và cho cả nhân loại. Amen.
 
(St)
 
Lm. Đaminh Trần Ngọc Đăng, Thắp sáng đời dâng hiến, Tủ sách Ra Khơi 2015, tr. 46-55